ديمك بو سماوى لامبالرده غايت خارقه بر إنتظام وار و اونلره چوق دقّتله باقيلييور. گويا او پك بيوك و پك چوق كتلۀِ ناريه‌لرڭ و غايت چوق قناديلِ نوريه‌لرڭ بخار قزغانى ايسه، حرارتى توكنمز بر جهنّمدر كه، اونلره نورسز حرارت ويرييور. و او ألكتريق لامبالرينڭ ماكينه‌سى و مركزى فابريقه‌سى، دائمى بر جنّتدر كه، اونلره نور و ايشيق ويرييور. إسمِ حَكم و حكيمڭ جلوۀِ أعظميله، إنتظامله يانمقلرى دوام ايدييور.

و هكذا... بونلره قياسًا يوزر فنّڭ هر بريسنڭ قطعى شهادتيله، نقصانسز بر إنتظامِ أكمل ايچنده حدسز حكمتلر، مصلحتلرله بو كائنات تزيين ايديلمشدر. و او خارقه و إحاطه‌لى حكمتله، مجموعِ كائناته ويرديگى إنتظام و حكمتلرى، أڭ كوچك بر ذى‌حيات و بر چكردكده كوچك بر مقياسده درج ايتمشدر.

و معلوم و بديهيدر كه؛ إنتظام ايله غايه‌لرى و حكمتلرى و فائده‌لرى تعقيب ايتمك؛ إختيار ايله، إراده ايله، قصد ايله، مشيئت ايله اولابيلير؛ باشقه اولاماز. إختيارسز، إراده‌سز، قصدسز، شعورسز أسباب و طبيعتڭ ايشى اولماديغى گبى، مداخله‌لرى دخى اولاماز. ديمك بو كائناتڭ بتون موجوداتنده‌كى حدسز إنتظامات و حكمتلريله إقتضا ايتدكلرى و گوستردكلرى بر فاعلِ مختارى، بر صانعِ حكيمى بيلمه‌مك ويا إنكار ايتمك، نه قدر عجيب بر جهالت و ديوانه‌لك اولديغى تعريف ايديلمز.

أوت دنياده أڭ زياده حيرت ايديله‌جك بر شى وارسه، او ده بو إنكاردر. چونكه كائناتڭ موجوداتنده‌كى حدسز إنتظامات و حكمتلريله، وجود و وحدتنه شاهدلر بولونديغى حالده؛ اونى گورمه‌مك، بيلمه‌مك، نه درجه كورلك و جهالت اولديغنى، أڭ كور جاهل ده آڭلار. حتّى دييه‌بيليرم كه؛ أهلِ كفرڭ ايچنده، كائناتڭ وجودينى إنكار ايتدكلرندن أحمق ظن ايديلن سوفسطائيلر، أڭ عقلليلريدر. چونكه كائناتڭ وجودينى قبول ايتمكله اللّٰهه و خالقنه اينانمامق قابل و ممكن اولماديغندن، كائناتى إنكاره باشلاديلر. كنديلرينى ده إنكار ايتديلر. ”هيچ بر شى يوق“ دييه‌رك عقلدن إستعفا ايده‌رك، عقل پرده‌سى آلتنده سائر منكِرلرڭ حدسز عقلسزلقلرندن قورتولوب، بر درجه عقله ياناشديلر