الجواب: بتون موجودات ناصلكه بر علمِ محيطه دلالت و شهادت ايدر. اويله ده: او علمِ محيط صاحبنڭ إرادۀِ كلّيه‌سنه دخى دلالت ايدر. شويله كه: هر بر شيئه، خصوصًا هر بر ذى‌حياته پك چوق مشوّش إحتمالات ايچنده، معيّن بر إحتمال ايله و پك چوق عقيم يوللر ايچنده نتيجه‌لى بر يول ايله و پك چوق إمكانات ايچنده متردّد ايكن غايت منتظم بر تشخّص ويريلمسى؛ حدسز جهتلرله بر إرادۀِ كلّيه‌يى گوسترييور. چونكه هر شيئڭ وجودينى إحاطه ايدن حدسز إمكانات و إحتمالات ايچنده و ثمره‌سز عقيم يوللرده و قاريشق و يكنسق سيل گبى ميزانسز آقان جامد عنصرلردن غايت حسّاس بر ئولچو ايله، نازك بر طارتى ايله و غايت اينجه بر إنتظام ايله، نازنين بر نظام ايله ويريلن موزون شكل و منتظم تشخّص؛ بِالضروره و بِالبداهه بلكه بِالمشاهده، بر إرادۀِ كلّيه‌نڭ أثرى اولديغنى گوسترر. چونكه حدسز وضعيتلر ايچنده بر وضعيتى إنتخاب ايتمك؛ بر تخصيص، بر ترجيح، بر قصد و بر إراده ايله اولور و عمد و آرزو ايله تخصيص ايديلير. ألبته تخصيص، بر مخصّصى إقتضا ايدر. ترجيح، بر مرجّحى ايستر. مُخصِّص و مرجّح ايسه إراده‌در. مثلا: إنسان گبى يوزلر مختلف جهازات و آلاتڭ ماكينه‌سى حكمنده اولان بر وجودڭ، بر قطره صودن.. و يوزر مختلف أعضاسى بولونان بر قوشڭ، بسيط بر يمورطه‌دن.. و يوزر مختلف قسملره آيريلان بر آغاجڭ، بسيط بر چكردكدن ايجادلرى؛ قدرت و علمه شهادت ايتدكلرى گبى؛ غايت قطعى و ضرورى بر طرزده اونلرڭ صانعنده بر إرادۀِ كلّيه‌يه دلالت ايدرلر كه، او إراده ايله، او شيئڭ هر شيئنى تخصيص ايدر و او إراده ايله هر جزئنه، هر عضوينه، هر قسمنه آيرى، خاص بر شكل ويرر، بر وضعيت گيديرر.

الحاصل: ناصلكه أشياده، مثلا حيواناتده‌كى أهمّيتلى أعضانڭ، أساسات و نتائج إعتباريله بربرلرينه بڭزه‌يشلرى و توافقلرى و بر تك سكّۀِ وحدت إظهار ايتمه‌لرى، ناصل قطعى اولارق دلالت ايدييور كه؛ عموم حيواناتڭ صانعى بردر، واحددر، أحددر. اويله ده: او حيواناتڭ آيرى آيرى تشخّصلرى و سيمالرنده‌كى باشقه باشقه حكمتلى تعيّن و تميّزلرى دلالت ايدر كه؛ اونلرڭ صانعِ واحدى، فاعلِ مختاردر و إراده‌ليدر؛ ايستديگنى ياپار، ايسته‌مديگنى ياپماز؛ قصد و إراده ايله ايشلر. مادام علمِ إلٰهى‌يه و إرادۀِ ربّانيه‌يه موجودات عددنجه، بلكه موجوداتڭ شئوناتى عددنجه دلالت و شهادت واردر. ألبته بر قسم فيلسوفلرڭ إرادۀِ إلٰهيه‌يى نفى و بر قسم أهلِ بدعتڭ قدرى إنكار و بر قسم أهلِ ضلالتڭ، جزئياته عدمِ إطّلاعنى إدّعا ايتمه‌لرى و طبيعيّونڭ، بر قسم موجوداتى طبيعت و أسبابه إسناد ايتمه‌لرى؛ موجودات عددنجه مضاعف بر يالانجيلقدر و موجوداتڭ شئوناتى عددنجه مضاعف بر ضلالت ديوانه‌لگيدر. چونكه حدسز شهادتِ صادقه‌يى تكذيب ايدن، حدسز بر يالانجيلق ايشله‌مش اولور.